Kiedy miłość staje się osią powieści: reinterpretacja "Mary Barton”

 Artykuł Tatsuhiro Ohno "„Is Mary Barton an Industrial Novel?" stanowi rozbudowaną analizę struktury powieści Mary Barton Elizabeth Gaskell. Autor polemizuje z długo utrzymującym się przekonaniem, że główną postacią książki jest John Barton, a jej najważniejszą warstwą – społeczno-industrialna krytyka warunków życia robotników Manchesteru. 

Ohno wykazuje, że tradycyjna interpretacja wynika głównie z dwóch czynników: deklaracji samej Gaskell (która w listach pisała, że pierwotny tytuł brzmiał „John Barton” i że wokół postaci Johna Bartona „wszystkie inne się formowały” i to z nią autorka „najbardziej się utożsamiała” podczas pisania) oraz reakcji ówczesnych krytyków, zwłaszcza W.R. Grega, skupionych na problematyce fabrycznej i ekonomicznej. Jak uważa Ohne, wypowiedzi Gaskell sprzed i po publikacji książki okazują się mylące, gdyż zrozumienie struktury powieści często pozwala dostrzec rzeczywistą autorską intencję, ponieważ budowa fabuły zwykle odzwierciedla zamysł twórcy.

Aby ustalić strukturę powieści, japoński badacz Tatsuhiro Ohno odtworzył szczegółową chronologię wydarzeń, analizując wszystkie dotyczące ich wzmianki w tekście. 

 Ohno dowodzi, że analiza formalna i strukturalna powieści wskazuje jednoznacznie na centralną rolę Mary Barton – nie jej ojca – oraz na fakt, że powieść jest przede wszystkim historią miłosną osadzoną w realiach ubogich klas Manchesteru, a nie klasyczną „powieścią industrialną”. Ohno rekonstruuje szczegółową chronologię wydarzeń, omawia proporcje scen, liczbę stron oraz częstotliwość występowania bohaterów. 

Zestawienia tabelaryczne pokazują, że Mary pojawia się w największej liczbie scen i jest najbardziej aktywną postacią; Jem Wilson jest trzecią najważniejszą figurą; John Barton zaś znika na znaczną część drugiej połowy fabuły. Tragiczna historia Johna stanowi więc jedynie jedną z dwóch głównych linii fabularnych.

Autor wyróżnia trzy części konstrukcyjne: wprowadzenie (konflikt społeczny i zarysowanie podwójnej fabuły – społecznej i romansowej), rozwinięcie (sześć dramatycznych dni w marcu 1840, kiedy Mary walczy o udowodnienie niewinności Jema) oraz finał (rekapitulacja konfliktu Johna, jego spowiedź, pojednanie z Carsonem i śmierć). 

Najważniejszym odkryciem jest stwierdzenie, że aż 37% powieści poświęcono krótkiej, zaledwie sześciodniowej sekwencji wydarzeń, które dotyczą niemal wyłączniе Mary.

Ohno dowodzi, że powieść ma podwójną fabułę, lecz dwie główne linie fabularne Johna (społeczna)  i Mary (miłosna) nie są równorzędne: w części środkowej wątek Mary całkowicie dominuje, a jej dramat ściśle splata się z kryzysem wywołanym przez czyn jej ojca. Dwie fabuły spotykają się w punkcie kulminacyjnym – zabójstwie Harry’ego Carsona – co zmusza Mary do działania, nadaje powieści dramaturgię i wyraża właściwe centrum utworu: dojrzewanie bohaterki, jej miłość, lojalność i moralną próbę. Mary musi chronić ojca i równocześnie ratować ukochanego.

Ohne pokazuje, że rzeczywiste intencje Gaskell zostały później przesłonięte przez jej własne, defensywne komentarze oraz przez zawężone odczytania pierwszych krytyków. W świetle analizy strukturalnej tytuł Mary Barton jest trafny: główna bohaterka, jej emocjonalny rozwój i jej próba ocalenia Jema stanowią prawdziwy rdzeń powieści. 

Wątek industrialny – choć znaczący – pełni rolę tła oraz jednej z dwóch przeplatających się fabuł, nie zaś dominanty interpretacyjnej. 

Ohno konkluduje, że Mary Barton należy czytać przede wszystkim jako historię miłosną osadzoną w realiach robotniczego Manchesteru, w której tragedia Johna Bartona jest jedynie jednym z dwóch elementów większej konstrukcji, a nie głównym celem narracyjnym. To Mary, nie jej ojciec, okazuje się prawdziwym protagonistą powieści.
W przedmowie do powieści Gaskell zadeklarowała, że współczucie wobec robotników z Manchesteru popchnęło ją do napisania książki, jednak oryginalne tytuły robocze, takie jak „A Manchester Love Story” czy „A Tale of Manchester Life”, świadczą o tym, że miłość Mary od początku stanowiła jedno z głównych centrów opowieści.

Źródła:

- Tatsuhiro Ohno, „Is Mary Barton an Industrial Novel?", The Gaskell Society Journal, volume 15 (2001) - Tatsuhiro Ohno - członek Wydziału Literatury Uniwersytetu Kumamoto w Japonii.
- Ilustracja pierwsza przedstawia rozprawę w sądzie Jema Wilsona i Mary Barton składająca zeznania.
- Ilustracja druga pochodzi z okładki X wydania "Mary Barton" (1867), przedstawia Mary Barton w w dokach Liverpoolu w poszukiwaniu przewoźników na statek Willa Wilsona.