Wyznania pana Harrisona (1851) - analiza

Opowiadanie "Mr Harrison`s Confessions" zostało opublikowane w miesięczniku "Ladies Companion" od lutego do kwietnia 1851 roku. Potem wydane zostało w formie książkowej wraz z utworem "Lizzie Leigh" w 1855 roku.

W tym wczesnym opowiadaniu Elizabeth Gaskell, którego akcja toczy się w małym prowincjonalnym miasteczku Duncombe, młody człowiek podejmuje praktykę medyczną u doktora Morgana. Gaskell znała praktykantów swojego wuja Petera Hollanda, lekarza w Knutsford, tak samo jak Charlotte Bronte znała wikariuszy pracujących wraz z jej ojcem, i była gotowa wykorzystać wiedzę o nich w swoich utworach.

Frank Harrison przybywa z Londynu, oczekując małomiasteczkowego spokoju i odkrywa, że w ciągu kilku minut od przybycia staje się obiektem intensywnych podejrzeń i plotek, wprowadzenie młodego kawalera do towarzystwa pełnego wdów i niezamężnych dam powoduje nieprzewidziane konsekwencje.

Każdy nieznaczący kontakt jest wyolbrzymiany w niewiarygodny sposób, a on, jako odpowiedni do ożenku kawaler staje się natychmiast przedmiotem małżeńskich intryg trzech budzących respekt matron – groźnej panny Tomkinson, która uważa, że zaleca się do jej siostry Caroline; pani Bullock, która upatruje w nim osobę, dzięki której może się pozbyć z domu swojej niechcianej pasierbicy, Jemimy; a w końcu nawet swojej miłej gospodyni, owdowiałej pani Rose.

Cały materiał jest zręcznie ukształtowany w serię dramatycznych scen, opowieść jest właściwie komedią o budowie podobnej do sztuki z jej krótkimi scenkami, w której akcja posuwa się do przodu dzięki dialogom.

Wkrótce pan Harrison odkrywa, że jest zaręczony jednocześnie z trzema damami i zostaje uznany za flirciarza bez serca, chociaż jest nieświadomy tego, by zalecał się do którejkolwiek z nich.

On swoje serce oddaje Sophy, córce pastora i po szeregu nieporozumień (jak w prowincjonalnej wersji Sheridana (1), którego sztuki Gaskell tak lubiła), wszystko zostaje rozwiązane, kiedy Frank ratuje życie Sophy dzięki nowemu lekarstwu, które stary lekarz uważa za truciznę (Nowa nauka zwycięża na końcu).

Nieporozumienia mnożą się w tym opowiadaniu z zaskakującą szybkością, co jest typowe dla komedii scenicznych. Nawet pan Morgan, także lekarz, szczęśliwie ratuje pana Harrisona przed panią Rose, żeniąc się z nią.

Za pomocą naiwnej relacji pana Harrisona, który opowiada o swoich przygodach, ironicznie nazwanej wyznaniami, Gaskell dokonuje analizy postaci i zachowania ludzi w miejscu, gdzie „kilka słów może doprowadzić do ważnych wydarzeń”.

Groteskowy dialog w rozdziale 17, który toczy się pomiędzy przygłuchą panią Munton a panią Rose, pragnącą ponownie wyjść za mąż, jest literacką perełką. To podsłuchana przez Franka rozmowa pani Rose z panią Munton, która przewodzi towarzystwu w Duncombe, na temat podarku, jaki sprawił pani Rose w postaci stoliczka do robótek ręcznych. Ten mebel został zakupiony przez niego przez pomyłkę w czasie lokalnej aukcji. Ponieważ pani Munton jest nieco głucha, pani Rose musi mówić dość głośno, [w zamian podsłuchujący słyszy jedynie „mamrotanie” tej pierwszej]. Temat potem ulega zmianie i panie rozmawiają o innym przyjacielu i jego śluzówce (co narrator nazywa współczującym mamrotaniem). W końcu temat Franka powraca w rozmowie, i wiemy już, że pani Rose przejęła się plotką, że on o nią zabiega.

Nie wszystko ma jednak charakter komedii. Możliwość amputacji ręki Johna Brounckera ma na celu wprowadzić element suspensu i wywołać silne emocje, współczucie i strach, dużo większy w tamtych czasach niż obecnie. Narkozę wynaleziono w 1846 roku. Joseph Lister, brytyjski chirurg, inicjator antyseptyki, opublikował swoje badania na temat zwalczania zakażeń w roku 1867. Nieszczęśliwi pacjenci często umierali pod nożem.

List z 1853 roku pokazuje, że Gaskell porażał strach przed tym, co nazwała „samowolnością w operowaniu” londyńskiego chirurga. W tym przypadku, pomimo skrupułów religijnych, była gotowa rozważyć leczenie poprzez hipnozę. Konflikt opinii w Duncombe na temat amputacji jest całkowicie wiarygodny i aktualny do dziś. Tak samo jak śmierć małego synka pastora z powodu dziecięcej choroby. Cholera, tyfus, koklusz, szkarlatyna i cały szereg groźnych chorób były to sprawy bardzo bolesne nawet dla najzdrowszych rodzin.

Przez cały czas w tym opowiadaniu Gaskell droczy się z czytelnikiem, stosując swoją pierwszoosobową narrację (często powoduje to raczej zagmatwanie, a nie wyjaśnianie prawdziwych wydarzeń). Powoli zaczynamy zastanawiać się, czy Frank jest tak szczery, jak być usiłuje, a nawet czy mówi prawdę. A on po prostu opowiada historię, by zabawić swojego przyjaciela, podczas gdy Sophy kładzie dziecko do łóżka.

Talent Gaskell i jej wszechstronność wydają się szczególnie uderzające, kiedy wiemy, że ta ironiczna komedia została opublikowana po zamieszczonym kilka tygodni wcześniej opowiadaniu o zupełnie innym charakterze: „The Heart of John Middleton”.


Oprac. Gosia na podstawie:
- „Cranford & Selected Short Stories” introduction and Notes by John Chapple.
Wordsworth Classics
- Jenny Uglow, “Elizabeth Gaskell : A Habit of the Stories”


Przypisy:
1. Richard Brinsley Sheridan (1751-1816 w Londynie) - irlandzki poeta, dramatopisarz i polityk. Komedia "School for Scandal" została zaadaptowana przez Wojciecha Bogusławskiego w 1793. W polskim tłumaczeniu zyskała tytuł "Szkoła obmowy". Zgrabna i zabawna komedia o ludzkich przywarach takich, jak nałóg plotkowania, obmawiania, szkalowania bliźniego, intrygowanie, knucie, szpiegowanie i donoszenie na znajomych, które to cechy są ponadczasowe.

Ilustracja George Du Maurier, ryt. Joseph Swain.