Tekst autorstwa Larry’ego K. Uffelmana analizuje ewolucję opowiadania Elizabeth Gaskell od wersji pierwotnej zatytułowanej „Martha Preston” (1850) do całkowicie przeredagowanej „Half a Life-Time Ago” (1855). Uffelman pokazuje, jak Gaskell – pisząc najpierw dla amerykańskiego pisma Sartain’s Union Magazine, a później dla brytyjskiego Household Words Charlesa Dickensa - przekształciła tę samą historię w sposób odzwierciedlający jej rozwój artystyczny i pogłębioną wizję ludzkiego losu.
UWAGA! ARTYKUŁ JEST SPOILEREM!
„Martha Preston” powstała w wyniku kontaktów i przyjaźni Elizabeth Gaskell z Williamem i Mary Howitt, znanym małżeństwem pisarzy i redaktorów, którzy pomogli jej wejść w świat prasy literackiej. Gaskell najpierw publikowała w ich czasopiśmie Howitt’s Journal pod pseudonimem Cotton Mather Mills. Dzięki Mary Howitt, która w tym czasie działała jako literacka agentka amerykańskiego miesięcznika Sartain’s Union Magazine of Literature and Art, Gaskell otrzymała propozycję napisania opowiadania do tego pisma.
Pierwszym tekstem, jaki jej przekazała, było „The Last Generation in England” (lipiec 1849), a niedługo potem - właśnie „Martha Preston”, który ukazał się w lutym 1850 roku w Sartain’s Union Magazine. Magazyn ten, wydawany w Filadelfii przez Johna Sartaina, miał ambicje by łączyć rozrywkę z wartościami moralnymi i edukacyjnymi, podobnie jak późniejsze Household Words Dickensa. Kierowany był do rodzinnego, dobrze wykształconego, ale jeszcze niepewnego kulturalnie amerykańskiego czytelnika i publikował utwory „autorów o uznanej reputacji” - Gaskell była już znana dzięki powieści „Mary Barton”, więc doskonale pasowała do tego profilu.
„Martha Preston” była zatem napisana specjalnie dla amerykańskiego rynku i dostosowana do jego oczekiwań. Miała charakter sentymentalno-moralny, wpisujący się w ówczesną tradycję opowieści domowych („domestic tales”) o życiu na wsi i o nagrodzie za cnotę oraz poczucie obowiązku. Jej akcja toczy się w malowniczej okolicy Lake District, a narrator – stylizowany na przyjaznego przewodnika – wprowadza czytelnika (zwłaszcza amerykańskiego) w świat angielskiej prowincji.
Właśnie ten kontekst wydawniczy i odbiorczy tłumaczy, dlaczego pierwotna wersja historii była bardziej idylliczna, moralizująca i konwencjonalna. Dopiero po kilku latach, gdy Gaskell miała już większe doświadczenie literackie i zaczęła pisać dla brytyjskich czytelników Dickensa, całkowicie ją przeredagowała, tworząc głębszą i bardziej dramatyczną wersję – „Half a Life-Time Ago” (1855).
„Martha Preston” była zgodna z moralnym i dydaktycznym duchem amerykańskiego czasopisma. To prosta opowieść o kobiecie z krainy jezior, która poświęca własne szczęście, by opiekować się upośledzonym bratem. Zdradzona przez narzeczonego, prowadzi samotne, pracowite życie, a pod koniec znajduje pocieszenie w opiece nad synem dawnego ukochanego. Jest to moralna historia o nagrodzie za wierność obowiązkowi i poświęcenie.
Wersja późniejsza, „Half a Life-Time Ago”, napisana dla brytyjskiego odbiorcy, jest znacznie dojrzalsza i bardziej pesymistyczna. „Half a Life-Time Ago” powstało jako całkowicie przeredagowana wersja tekstu "Martha Preston” (1850). Gaskell napisała nową wersję pięć lat później, jesienią 1855 roku, z myślą o publikacji w tygodniku Household Words, redagowanym przez Charlesa Dickensa.
Inspiracją do ponownego opracowania tej historii był zarówno rozwój pisarski Gaskell po sukcesie jej powieści „North and South” (1854–1855), jak i nowe możliwości, jakie dawał format tygodnika Dickensa – publikacja w odcinkach pozwalała jej rozbudować fabułę i pogłębić psychologię postaci. Dickens cenił jej prozę i sam proponował, by dostosować opowiadanie do charakteru Household Words - pisma, które miało łączyć emocjonalne zaangażowanie z dydaktycznym przesłaniem: cierpienie ma sens, a dobro jest nagradzane.
Gaskell gruntownie zmieniła strukturę, narrację i ton opowieści. Zrezygnowała z pierwszoosobowego narratora i wprowadziła narrację trzecioosobową, bardziej zdystansowaną, przypominającą baśń zaczynającą się od słów „Half a life-time ago, there lived…”. Zmieniła także imiona bohaterów i lokalizację (ze Loughrigg na okolice Oxenfell i Blea Tarn), zapewne po to, by ukryć pierwowzory postaci i uczynić historię bardziej uniwersalną.
Główna bohaterka, dawniejsza Martha Preston, staje się teraz Susan Dixon – postacią bardziej złożoną, kobietą silną, niezależną, ale tragicznie związaną przysięgą złożoną matce, że poświęci się opiece nad upośledzonym bratem. Jej życie określa nie tylko obowiązek, ale i przypadek. Miłość do Michaela Hursta kończy się klęską, brat choruje i umiera, a ona pozostaje samotna. Jednak w finałowej scenie, gdy odnajduje umierającego Michaela, a później zaprzyjaźnia się z jego żoną, Gaskell nadaje jej życiu nowe znaczenie – poprzez współczucie, siłę i odrodzoną zdolność do miłości.
Gaskell rozbudowała wątek konfliktu między obowiązkiem a pragnieniem miłości, czyniąc opowieść znacznie bardziej dramatyczną i psychologicznie głęboką.
Jak wspomniałam, w nowej wersji pojawia się motyw przypadku (chance) jako siły kierującej ludzkim losem – kluczowy dla wymowy utworu. Zamiast moralnego przesłania o nagrodzie za wierność obowiązkowi, Gaskell pokazuje nieprzewidywalność życia i tragiczne skutki ludzkich decyzji. Zmieniła również zakończenie: zamiast pogodnego obrazu rodzinnego szczęścia, jak w opowiadaniu „Martha Preston”, finał „Half a Life-Time Ago” jest smutniejszy, pełen melancholii i refleksji nad utraconymi możliwościami.
Opowiadanie ukazało się w trzech częściach od 6 do 20 października 1855 roku w „Household Words”, a później (w 1859) zostało ponownie opublikowane w zbiorze „Round the Sofa”.
Podsumowując, „Half a Life-Time Ago” powstało jako literacka rewizja wcześniejszego dzieła: Gaskell, dojrzała już autorka przekształciła prostą, moralizującą historię w refleksyjne, realistyczne opowiadanie o kobiecej samotności, obowiązku i roli przypadku w ludzkim życiu.
Uffelman podkreśla, że Gaskell w rewizji zmieniła tonację z sentymentalnej na bardziej realistyczną i tragiczną. W „Half a Life-Time Ago” los bohaterki nie jest już nagrodą za moralne postepowanie lecz efektem zbiegu okoliczności. Motyw przypadku – „weary chain of unrealised possibilities” – staje się kluczem do zrozumienia jej życia.
Badacz wnioskuje, że między obiema wersjami widać ogromny rozwój pisarki: od prostego dydaktyzmu ku głębokiej psychologicznej analizie ludzkiego losu, co wiąże się również z dojrzewaniem Gaskell między „Mary Barton” a „North and South”. „Half a Life-Time Ago” jest jednym z jej najlepszych opowiadań – bardziej złożonym, refleksyjnym i realistycznym niż pierwowzór.
Źródło: Larry K. Uffelman, From "Martha Preston" do "Half a Life - Time Ago" : Elizabeth Gaskell rewrites a story, w: The Gaskell Society Journal - Volume 17 (2003).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz